[Ana Sayfa]

ALINTI ŞARTLARI

Alıntının Sınırlılığı Kuralı

Kural 173.- Alıntı, “bazı cümle veya fıkralar” ile sınırlı olmalıdır. Çünkü 5 Aralık 1951 tarih ve 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 35’inci maddesinin ilk fıkrasının birinci bendine göre, alıntı, “bir eserin bazı cümle ve fıkralarının müstakil bir ilim ve edebiyat eserine alınması”dır (s.192).

Uzun Alıntı Yasağı

Kural 177.- Uzun alıntı yapmak yasaktır (s.194-195).

Kural 179.- Uzun alıntı, diğer şartlara uyulmuş olsa bile, yani tırnak içinde verilmiş ve alıntının kaynağı gösterilmiş olsa bile alıntılanan yazarın telif haklarını çiğner. Çünkü eser sahibinin eseri üzerinde sahip olduğu haklar, isminin belirtilmesini isteme hakkı (FSEK, m.15) gibi manevî haklardan ibaret değildir; eser sahibi eseri üzerinde çoğaltma hakkı, işleme hakkı, yayma hakkı gibi malî haklara da sahiptir (FSEK, m.20-24) (s.195).

Plân Alıntısı Yasağı

Kural 182.- Plân alıntısı yapmak yasaktır. Bu uzun alıntı yapma yasağının bir sonucudur. Plân alıntısı, bir yandan Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 35’inci maddesinin birinci fıkrasının birinci bendinde öngörülen alıntının “bazı cümle ve fıkralar” ile sınırlı olması şartına, diğer yandan da aynı fıkranın üçüncü bendinde öngörülmüş olan “iktibasın maksadın haklı göstereceği nispet dahilinde ve münderacatını aydınlatmak maksadıyla” yapılması şartına aykırılık teşkil eder (s.198, 348). Bir örnek (s.198):

Açıklama.- Görüldüğü gibi Kemal Gözler’in kitabındaki kişisel kusur başlığının plânı ile Yazar X’in kitabındaki kişisel kusur başlığının plânı arasında rastlantıyla açıklanamayacak derecede benzerlik vardır. Yazar X, kitabında, bu plânın Gözler’in kitabından alındığını belirtmemektedir. Kaldı ki, böyle bir belirtme olsa bile değişen bir şey olmaz. Kaynağını göstererek dahi bir yazarın oluşturduğu bir plân bir başka yazar tarafından alınamaz. Çünkü Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa göre, alıntının “bazı cümle ve fıkralar” ile sınırlı olması şarttır (m.35, f.1, b.1). Bir plân, bir sistem, “bazı cümle veya fıkra” olarak görülebilecek bir şey değildir.

Uzun Alıntının Caiz Olduğu Hâller

Kural 183.- İstisnaen, (a) eser sahibinin izni alınmışsa, (b) eserin koruma süresi dolmuşsa, (c) mevzuat veya içtihattan alıntı yapılıyorsa, (d) TBMM ve diğer benzeri yerlerde söylenen nutuklardan alıntı yapılıyorsa, (e) eğitim ve öğretim maksadıyla seçme ve toplama eserler için alıntı yapılıyorsa veya (f) gazetelerde çıkan haberlerden alıntı yapılıyorsa, kaynağını göstermek şartıyla, uzun alıntı yapmak caizdir (s.199).

Koruma Süresi: “Hayat+70 Yıl” Kuralı

Kural 188.- Koruma süresi dolmuş eserlerden uzun alıntı yapılması caizdir. 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 27’nci maddesinin ilk fıkrasına göre, “koruma süresi, eser sahibinin yaşadığı müddetçe ve ölümünden itibaren 70 yıldır”. Koruma süresi olan 70 yıl, eserin yayın tarihinden itibaren değil, yazarın ölüm tarihinden itibaren başlar (s.201).

Kural 189.- Koruma süresinin “hayat+70 yıl” ile sınırlı olması kuralı, yazarın manevî haklarına değil, malî haklarına getirilen bir istisnadır. Yazarın eseri üzerindeki manevî hakları, özellikle yazarın eseri üzerindeki isim hakkı sonsuza kadar devam eder. Koruma süresi dolmuş eserler kısmen veya tamamen tekrar yayınlanırken, eser sahibinin adı belirtilmelidir (s.202).

İçeriği Aydınlatma Maksadı

Kural 207.- Alıntı, “münderecatı aydınlatmak maksadıyla” yapılmalıdır (FSEK, m.35, f.1, b.3). İçerik, yazarın kendisi tarafından oluşturulmalıdır. Yazar kendi oluşturduğu içeriği aydınlatmak için, yani görüşlerini temellendirmek, desteklemek ve örneklendirmek için başka yazarlardan alıntı yapabilir [1] (s.215).

Ana Unsur Olma Yasağı

Kural 208.- Alıntının kendisi, alıntı yapan yazarın eserinin “ana unsuru olamaz; bir yan unsur olarak kalmalıdır” [2]. Bu ana unsurun yazar tarafından oluşturulması; alıntının ise bu ana unsuru desteklemek, örneklendirmek, geliştirmek için yapılması gerekir (s.215).

Kural 209.- Belirli bir pasajda belirli bir yazardan yapılmış alıntılar komple çıkarılsa dahi, o pasaj, bir metin olarak varlığını sürdürebilmelidir. Bir başlık altındaki konudan alıntılar çıkarılınca, metin çöküyorsa, bu husus, o alıntıların, gerçekte o başlığın ana unsurunu oluşturduğunu ve dolayısıyla da bunların birer usûlsüz alıntı olduğunu gösterir (s.215). Bir örnek:

Maksadın Haklı Göstereceği Oran Şartı

Kural 210.- Alıntı, maksadın haklı göstereceği bir nispet dahilinde yapılmalıdır (m.35/1, b.3). Bir örnek (s.216-217):

Alıntının Belli Olacak Şekilde Yapılmamsı Şartı

Kural 213.- Alıntı, belli olacak şekilde yapılmalıdır (FSEK, m.35/son). Bir eserde verilen alıntının, o eserin bir parçası olmadığı, bir başka eserden alınmış olduğu okuyucu tarafından kolaylıkla ve apaçık bir şekilde anlaşılabilmelidir [3] (s.220).

Kural 214.- Alıntının belli olacak şekilde yapılması şartı açısından, aynen alıntılar ile mealen alıntılar arasında ayrım yapılır: Aynen alıntılar, tırnak içinde verilir ve üç satırdan uzun olmaları durumunda girintili paragraf biçiminde dizilir. Mealen alıntıların ise hemen sonunda alıntının yapıldığı kaynağa atıf yapılır. Aynen alıntıda tırnak ve girintili paragraf, mealen alıntıda ise sondaki atıf, alıntının belli olacak şekilde yapılması şartı açısından olmazsa olmaz koşuldur (s.221).

Kaynak Gösterme Şartı

Kural 215.- Alıntının kaynağı gösterilir. Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 35’inci maddesinin son fıkrasına göre “ilim eserlerinde, iktibas hususunda kullanılan eserin ve eser sahibinin adından başka bu kısmın alındığı yer belirtilir” (s.221).

Esinlenme

Kural 223.- Esinlenme, alıntıya benzer. Çünkü esinlenmede de belli bir ölçüde yararlanma vardır. Ancak bu yararlanma hissedilmeyecek derecede azdır. Esinlenmede, esinlenilen eser, esinlenen yazarın eserinde tanınamayacak derecede “soluklaşır” [4]. Esinlenme durumunda, alıntıdan farklı olarak kaynak göstermek gerekli değildir. Esinlenme durumunda, esinlenen eserde, esinlenilen eserden yapılan bir aynen veya mealen alıntı olmaz. Ortada aynen veya mealen alıntı var ise esinlenme iddiasına itibar edilmez; böyle bir durumda alıntının kaynağı her hâlükârda gösterilmelidir (s.233).

Kendi Eserinden Alıntı

Kural 232.- Bir yazarın, geçmişte yayınladığı kendi eserinden bugün kaynağını göstermeksizin alıntı yapması intihal suçunu oluşturmaz. Bununla birlikte bir yazarın, geçmişte yayınladığı eserinden alıntı yaparken de usûlüne uygun olarak kaynağını göstermesinde yarar vardır (s.366).

Mevzuat ve İçtihattan Alıntı Şartları

Kural 277.- Mevzuattan yararlanma serbestisi, mevzuatın Resmî Gazetede yayınlanan metinlerinden yararlanma serbestisini içerir. Mevzuatın başka kişi veya kurumlarca oluşturulan konsolide metinlerinden yararlanma serbestisi yoktur (s.288).

Kural 281.- Mevzuat ve yargı kararlarından yapılacak alıntılar belli olacak şekilde yapılmalıdır. Bunun yolu aynen alıntıların tırnak içinde verilmesinden geçer (s.293).

Kural 282.- Mevzuat ve yargı kararlarından yapılacak gerek aynen, gerekse mealen alıntıların kaynağı gösterilmelidir. (s.293).

Kural 285.- Başkasının emeğinden yararlanmak suretiyle yargı kararlarından alıntı yapmak yasaktır. Yargı kararından yapılan alıntı gerçekte doğrudan doğruya yargı kararından değil, bir başka yazarın kitabında o yargı kararından yapılan alıntıdan alınmış ise ortada bir emek sömürüsü vardır. Böyle bir durumda kararın aslına atıf yaptıktan sonra nakleden olarak veya bir başka şekilde emeğinden yararlanılan yazara da atıf yapılması gerekir (s.294).

Mahkemelerin Doktrinden Alıntı Yapma Şartları

Kural 291.- Alıntı şartları, yazı yazan ve yazdığı yazıyı umuma arz eden herkesi bağlar. Dolayısıyla alıntı şartları, sadece yazarları değil, mevzuatı hazırlayan ve kabul eden kişileri de, hâkimleri de bağlar. Diğer bir ifadeyle, yazarlar intihal suçunu işleyebilecekleri gibi, mevzuatı hazırlayan kişiler ve keza hâkimler de intihal suçunu işleyebilirler (s.308).

Kural 292.- Yargı kararlarında doktrinden yapılmış alıntıların kaynağı, bu alıntılar ister aynen, ister mealen alıntı olsunlar, kaynağı gösterilmelidir. Keza yargı kararlarındaki aynen alıntıların tırnak içine alınmaları ve üç satırdan uzunsalar girintili paragraf biçiminde verilmeleri gerekir (s.309).

Kural 293.- Yargı kararlarında alıntıların kaynağının dipnotta gösterilmesi zorunlu değildir; kaynak metin içinde de gösterilebilir.

18 Ocak 2024, K. Gözler

DİPNOTLAR