KAYNAK GÖSTERME ŞARTLARI

Alıntı Varsa Kaynak da Gösterilmelidir

Kural 236.- Alıntı ister aynen, ister mealen olsun, her alıntının kaynağı gösterilmelidir. Kaynak gösterme, alıntının en önemli kuralı ve olmazsa olmaz şartıdır (s.240).

Kaynak Göstermede Belirtilmesi Gereken Minimum Unsurlar

Kural 237.- Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 35’inci maddesinin son fıkrasına göre, kaynak gösterilirken, minimum, alıntı yapılan “eserin adı”, “eser sahibinin adı” “ve alıntının yapıldığı yer” belirtilmelidir. Alıntının alındığı yer, kitap ve makalelerde sayfa numarası- olarak belirtilir. Mevzuattan yapılan alıntılarda alıntının alındığı yer, madde ve fıkra numarası olarak gösterilir. Mahkeme kararlarından alıntı yaparken alıntının yapıldığı yer, sayfa numarası olarak gösterilebileceği gibi, mahkeme kararının metninde paragraflar numaralandırılmış ise paragraf numarası olarak da gösterilebilir (s.245). Kaynağın nasıl gösterileceği konusunda kurallar, aşağıda “Atıf Usûlleri” başlıklı İkinci Kısım’da incelenecektir.

Kaynaksız Alıntı Yasağı

Kural 239.- Kaynak her hâlükârda gösterilmelidir; aksi takdirde “kaynaksız alıntı” durumu oluşur. Bir örnek (s.248, 349):

Açıklama.- Görüldüğü gibi Yazar X’in cümleleri, kaynağı gösterilmeksizin Kemal Gözler’in kitabından alınmıştır. Yazar X’in bu alıntısı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun son fıkrası tarafından öngörülmüş olan kaynak gösterme şartına aykırıdır.

Yetersiz Kaynak Gösterme

Kural 241.- Kaynak yeterli bir şekilde gösterilmelidir, aksi takdirde “yetersiz kaynak gösterme” durumu oluşur (s.251). Yetersiz mahiyette kaynak göstererek yapılmış alıntılar birer usûlsüz alıntıdır (s.355).

Kural 242.- Her bir alıntının kaynağı ayrıca gösterilir. Yani ne kadar alıntı varsa, o kadar atıf olmalıdır (s.251).

Kural 244.- “Ne kadar alıntı varsa o kadar atıf olmalıdır” kuralı uyarınca, alıntıların kaynağı topluca gösterilemez; her bir alıntının kaynağı ayrıca ve tek tek gösterilmelidir (s.252).

Kural 249.- Bir çalışmadaki belirli bir kaynaktan yapılan bütün alıntılar için sonda bir defada kaynak gösterilemeyeceği gibi, birden çok alıntı için bu alıntıların sonunda da toplu olarak kaynak gösterilemez. Bir atıfla paragraflar süren alıntı yapılamaz. “Bir atıfla sayfaları aktarma aşırmadır” [1] (s.252-253).

Yanlış Kaynak Gösterme

Kural 251.- Kaynak doğru bir şekilde gösterilmelidir; aksi takdirde “yanlış kaynak gösterme” durumu oluşur (s.256). Özellikle yazar adı, kitap başlığı ve sayfa numarasının doğru bir şekilde gösterilmesi gerekir. Yanlış mahiyette kaynak göstererek yapılmış alıntılar birer usûlsüz alıntıdır (s.357).

Kural 252.- Sehven meydana gelmiş kaynak gösterme hataları “yanlış kaynak gösterme” suçunu oluşturmaz. Bu tür hatalar mazur görülür. Ama mazur görülecek bu tür hataların bir kitapta birkaç taneyi geçmemesi gerekir. Bir kitapta onlarca veya yüzlerce usûlsüz alıntının sehven vuku bulmuş olması ihtimali yoktur. Pek çok usûlsüz alıntının, özellikle art arda yapılan usûlsüz alıntıların bulunduğu bir kitapta kaynak gösterme hatalarının sehven vuku bulduğu iddia edilemez (s.259, 330).

Aldatıcı Kaynak Gösterme

Kural 254.- Kaynak dürüst bir şekilde gösterilmelidir; aksi takdirde “aldatıcı kaynak gösterme” durumu oluşur (s.260, 358). Aldatıcı kaynak gösterme durumu değişik şekillerde ortaya çıkabilir.

Kural 256.- Yazar, alıntıyı bir yazardan yapmasına rağmen, atfı o yazara değil, bir başka yazara yapıyorsa, ortaya aldatıcı mahiyette kaynak gösterme durumu çıkar. Bir örnek (s.257-258):

Açıklama.- Görüldüğü gibi Yazar X’in cümleleri, Ömer Anayurt’tan alınmadır. Ancak Yazar X bu alıntının kaynağı olarak Ömer Anayurt’a değil, Onar, Düren, Gözübüyük, Yayla, Esin, Günday, Özyörük gibi yazarlara atıf yapmaktadır. Ne var ki, alıntıladığı cümleler, gerçekte atıf yaptığı bu yazarlardan değil, kelimesi kelimesine, noktası virgülüne, atıf yapmadığı Ömer Anayurt’tan alınmadır. Bir başkasının eserinde bulunan cümleler için başka yazarlara atıf yapmak, Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 71’inci maddesinin ilk fıkrasının beşinci bindinde hükme bağlanan “yanlış mahiyette kaynak gösterme” hâline bir örnek teşkil eder.

Kural 258.- Alıntı, hangi yazardan alınmış ise sadece o yazara atıf yapılır. Bir yazarın alıntıyı sadece belirli bir yazardan yapmış olmasına rağmen, atfı sadece o yazara değil, o yazarla birlikte başka bir yazara veya yazarlara yapması durumunda da ortaya aldatıcı mahiyette kaynak gösterme durumu çıkar (s.260-261). Bir örnek:

Açıklama.- Görüldüğü gibi Yazar X’in yukarıdaki üç cümlesi Kemal Gözler’in yukarıdaki üç cümlesinden alınmıştır. Buna rağmen Yazar X, birinci cümle için Gözler’e değil, Sıddık Sami Onar’a; üçüncü cümle için ise, Gözler ile birlikte, ama onun isminden önce dört ayrı yazara atıf yapmaktadır. Söz konusu alıntı sadece Gözler’den alınmış olmasına rağmen, okuyucu, bu alıntının sadece Gözler’den alındığı anlayamamakta, bu alıntının Onar, Chapus, Darcy, Gözübüyük/Tan ve Günday gibi yazarlardan alındığını sanmaktadır. Böylece okuyucu yanıltılmaktadır.

Anonim Bilgiler

Kural 261.- Anonim bilgiler için kaynak gösterilmesine gerek yoktur. Anonim bilgi, belirli bir alanda çalışan herkes tarafından bilinen genel geçer bilgilerdir. Örneğin matematikte iki kere ikinin dört ettiği veya bir üçgende iç açıların toplamının 180 derece ettiği bilgisi bir anonim bilgidir. Anonim bilgilere genel bilgi de denir. Hukuk alanında “kanunsuz suç ve ceza olmaz” ilkesi misali bilgiler anonim bilgiler, genel geçer bilgilerdir (s.268).

Kural 262.- Anonim bilgiler, yani genel bilgiler, her yazar tarafından kendi cümleleriyle ifade edilmelidir. Bir yazar, genel bilgileri, kendi cümleleriyle değil, bir başka yazarın cümleleriyle aktarmış ise, genel bilgiyi aldığı yazara atıf yapmalıdır. Çünkü fikrî eser, sadece içerikten oluşmaz; içeriğin ifade ediliş şekli, yani üslûp da fikrî eser kavramına mündemiçtir. Dolayısıyla fikir ve sanat eserleri hukukunda sadece içerik değil, aynı zamanda üslûp da korunur [2]. Zira sadece içerik değil, üslûp da fikrî eserin bir parçasıdır. Anonim bilgiyi her yazar emek verip kendi kelimeleriyle, kendi üslûbuyla ifade etmelidir. Bir yazarın anonim bilgiyi, atıf yapmaksızın, diğer bir yazardan alması, bu bilgiyi diğer yazarın kelimeleriyle, yani üslûbuyla aktarması durumunda intihal vardır. Böyle bir durumda anonim bilgiyi diğer yazardan aktarmış yazar, o yazarın emeğini sömürmüş, onun sırtından “geçinmiş” [3] olur. Hukuk, ahlâk ve bilim böyle bir sömürüye izin vermez. Bir örnek (269-272):

Açıklama.- Görüldüğü gibi Yazar X’in yukarıdaki yedi cümlesi sırasıyla Kemal Gözler’in yukarıdaki yedi cümlesinden aynen, noktası virgülüne alınmıştır. Yazar X’in Gözler’den aldığı bu cümlelerdeki bilgiler, aslında “iptal davasının sonuçları” konusunda her idare hukukçusunun bildiği ve istisnasız her idare hukuku ve idarî yargı kitabında bulunan genel geçer bilgilerdir. Yazar X’in bu bilgileri vermek için Gözler’e atıf yapmasına hâliyle gerek yoktur. Ama bunun için Yazar X’in oturup emek vermesi ve bu bilgileri kendi cümleleriyle ifade etmesi gerekirdi. Yazar X ise, bunu yapmamış, bu cümleleri Gözler’den almıştır. Dolayısıyla Yazar X, burada sadece içeriği değil, Gözler’in üslûbunu da almıştır. Yazar X, bu cümleleri Gözler’den aldığına göre ve bu cümleler aynen alıntı olduğuna göre, bir yandan tırnak içinde verilmeli, diğer yandan üç satırdan uzun oldukları için de girintili paragraf biçiminde dizilmeli ve nihayet alıntının sonunda da alıntının kaynağı gösterilmeliydi.

Transit Atıf Yasağı

Kural 268.- Transit atıf, bir yazarın gerçekte görmediği bir kitaba, gördüğü bir kitapta yapılan atıf üzerinden atıf yapmasıdır. Transit atıf yapmak yasaktır (s.371).

Kural 270.- Bir paragrafın hem ana metninin, hem de dipnotunun alınması ortada transit atıf bulunduğuna karine teşkil eder (s.372). Bir örnek:

Açıklama.- Görüldüğü gibi Kemal Gözler’in ana metnindeki cümleleri ile Yazar X’in ana metindeki cümleleri aynıdır. Yine Yazar X’in 181 numaralı dipnotunda atıf yaptığı kaynak, Gözler’in 1 numaralı dipnotunda kısa künye atıf yaptığı kaynaktır. Yazar X’in 184 numaralı dipnotunda atıf yaptığı yazarlar Gözler’in 2 numaralı dipnotunda atıf yaptığı yazarlardır. Alıntıyı bir yazardan yapıp, atfı o yazarın atıf yaptığı yazarlara yapmak “transit atıf” oluşturur. Transit atıf bir “aldatıcı mahiyette kaynak gösterme”dir. Böyle bir atıf, okuyucuyu aldatmaktadır. Yazar X’in 183 ve 184 numaralı dipnotlarına bakan bir okuyucu, Yazar X’in atıf yaptığı, söz konusu alıntıyı bu yazarlardan yaptığını, söz konusu paragrafı kendisinin yazdığını sanmaktadır. Oysa yukarıda açıklandığı gibi yanılmaktadır.

Kural 272.- Maddî hatalarında alıntılanması transit atfın ve dolayısıyla usûlsüz alıntının tartışılmaz kanıtıdır (s.372).

DİPNOTLAR