[Ana Sayfa]
YÜKSEK LİSANS ve DOKTORA PROGRAMLARINDA “TEZ YAZIM KILAVUZU” SORUNU
(Bu makale, 16 Eylül 2023 tarihinde www.anayasa.gen.tr/aau-tez-kilavuzu.htm adresinde yayınlanmış makalemin revize edilmiş hâlidir).
Ülkemizde sosyal bilimler enstitüleri, genellikle, yüksek lisans ve doktora tezleri yazılırken uyulması gereken “tez yazım kılavuzları” yayınlıyorlar. Bu kılavuzlarda, tezde kullanılacak yazı tipi stiline, punto büyüklüğüne, satır aralığına, sayfa kenar boşluklarına, alıntı ve atıf usûllerine ilişkin kurallar konuluyor.
Bu kılavuzlar, öğrencilere, bilimsel yazma, alıntı ve atıf usûlleri kurallarını öğretmeleri ve onları bu kurallara uymaya zorlamaları bakımından oldukça yararlıdır. Bunlar bir nevi, birer bilimsel yazma, alıntı ve atıf usûlleri kitapçıklarıdır. Ne var ki, bu kılavuz uygulaması sorunludur.
I. ELEŞTİRİLER
Bu uygulamaya başlıca üç eleştiri yöneltilebilir:
1. Tez Yazım Kılavuzları Hacim Bakımından Yetersizdir
Sosyal bilimler enstitülerindeki tez yazım kılavuzları yararlıdır; ancak bunlar, hacim bakımından yetersizdirler. Bunların sayfa sayısı sosyal bilimler enstitüsünden sosyal bilimler enstitüsüne göre değişir. Genellikle bunların uzunlukları 10 sayfa ile 30 sayfa arasındadır. Oysa bir tezde uyulması gereken bilimsel yazma, alıntı ve atıf usûlleri kuralları, 30 sayfaya sığacak kurallar değildir. Bir tez yazım kılavuzunun, ne kadar dikkatli hazırlanmış olursa olsun, öğrencilerin tez yazarken ihtiyaç duyacağı bütün kuralları içermesi mümkün değildir. Tez yazarken izlenmesi ve uyulması gereken yüzlerce [1] ve belki binden fazla bilimsel yazma stili, alıntı ve atıf usûlü kuralı vardır. Bunların 20-30 sayfa içine sığdırılması mümkün değildir. Zaten bu nedenle bilimsel yazma stilleri konusunda yazılan kitaplar, keza alıntı ve atıf usûlleri konusunda yazılan kitaplar 1000 sayfa civarında olan kitaplardır [2]. Bu kuralları 20-30 sayfa içinde vermenin imkân ve ihtimali yoktur.
O nedenle, sosyal bilimler enstitülerinin kendilerinin tez yazım kılavuzu hazırlama uygulamasından vazgeçmesinde ve bunun yerine öğrencileri bu alanda yaçzılmış kitaplara yönlendirmelerinde yarar vardır.
2. Tez Yazım Kılavuzları Nitelik Bakımından da Yetersizdir
Yukarıda tez yazarken uyulması gereken bilimsel yazma, alıntı ve atıf usûlleri kurallarının yüzlerce, hatta bin küsur sayfa yer kapladığını, bu kuralların 20-30 sayfalık tez yazım kılavuzlarına sığdırılamayacağını, dolayısıyla tez yazım kılavuzlarının hacim olarak kaçınılmaz olarak yetersiz kalacaklarını söyledim. İlave edeyim: Bu kılavuzlar, nitelik bakımından da kaçınılmaz olarak yetersiz kalacaklardır. Çünkü, bilimsel yazma ve alıntı ve atıf usûlleri konusu fevkalâde ayrıntılı ve teknik bir konudur. Bilimsel yazma stilleri, alıntı ve atıf usûlleri iğne oyası gibi işlenmesi gereken kurallardır. Bu alandaki kuralları derlemek ve anlaşılır bir şekilde açıklamak uzmanlık, ustalık ve asıl önemlisi zaman gerektirir. Bu işi ise, sosyal bilimler enstitüleri tarafından kılavuz hazırlamakla görevlendirilen bir komisyon değil, bu alanda deneyim ve bilgi sahibi olan ve bu alanda emek harcamış bir öğretim üyesi yapabilir.
Geçmişte çeşitli sosyal bilimler enstitüleri tarafından yayınlanan tez yazım kılavuzlarına bakma imkanım oldu. Bunların bazılarında stil ve usûl konusunda pek çok hatanın bulunduğunu hayretle gördüm. Pek muhtemelen kılavuzu hazırlayan öğretim üyesinin kendisinin bilimsel yazma ve alıntı ve atıf usûlü bilgisi zayıftı. Zaten bu kılavuzlarda, kılavuzları hazırlayan öğretim üyesinin ismi kılavuzda belirtilmez. İsmi belirtilmedikçe de, istisnaları olmakla birlikte, öğretim üyeleri genellikle yaptıkları çalışmalarda gerekli özeni göstermezler.
Yine bu kılavuzlarda gördüğüm diğer bir husus da şudur: Bazı sosyal bilimler enstitüleri tarafından yayınlanan tez yazım kılavuzlarında Latince kelime ve kısaltmalardan eser yoktur. Oysa bütün medenî memleketlerde, bilimsel yazma alanında yaygın olarak Latince kelime ve kısaltmalar kullanılır. Türkiye’de ise bilimsel yazma alanında bir Latince korkusu vardır. Maalesef işin uzmanı olmayan öğretim üyeleri tarafından yazılan tez yazım kılavuzları, bilimsel yazma stilleri konusunda ülkemizde Latinceden uzaklaşmayı artırıyor ve derinleştiriyor.
Her işi uzmanına bırakmak gerekir. Bilimsel yazma, alıntı ve atıf usûlleri kurallarını ayrıntılı bir şekilde derlemek, bunları açıklamak her öğretim üyesinin yapabileceği bir iş değildir. Bu işin uzmanı olmayan öğretim üyelerini bu işle uğraştırmamak gerekir. Bunun yerine, yani tez yazım kılavuzu hazırlamak yerine, bu alanda zaten yayınlanmış kitaplardan birini önermek daha doğru olacaktır.
3. Sosyal Bilimlerin Tüm Alanlarında Aynı Tez Yazım Kılavuzu İzlenemez
Ülkemizdeki uygulamada, sosyal bilimler enstitüleri, genellikle, kendi bünyelerinde bulunan bütün anabilim dalları için ortak bir tez yazım kılavuzu yayınlıyorlar. Bu kılavuzdaki kurallara bütün anabilim dallarındaki öğrencilerin uymasını istiyorlar. Aynı kurala psikoloji alanındaki öğrenci de, iktisat alanındaki öğrenci de, tarih alanındaki öğrenci de, ilahiyat alanındaki öğrenci de, hukuk alanındaki öğrenci de uymak zorunda kalıyor. Oysa bu alanlardaki alıntı ve atıf usûlleri, kaçınılmaz olarak birbirinden farklıdır. Örneğin psikoloji alanındaki öğrenci için APA stili veya bu stile benzer bir atıf sistemini benimseyen bir tez yazım kılavuzu uygun olabilir; ama aynı kılavuz, hukuk alanındaki bir öğrenci için kesinlikle uygun değildir. Zira APA stili, mevzuat ve içtihada atıf yapılmasına imkân veren bir stil değildir. Zaten APA stilinin ana yurdu olan ABD’de de hukuk yazınında APA stili değil, The Bluebook sitili izlenir. Ülkemizde bazı sosyal bilimler enstitülerimizin dayattığı APA sitili veya APA'dan mülhem stiller, hukuk alanında tez yazan öğrencilere deli gömleği giydirilmesinden başka bir şey değildir.
Sosyal bilimlerin her alanı kendine has alıntı ve atıf usûllerine sahiptir. Bu alanlarda yazılan yüksek lisans ve doktora tezlerinde de o alana mahsus alıntı ve atıf usûlleri izlenmelidir. Tez yazım kılavuzu uygulaması benimsendiğinde bu mümkün olamamaktadır. O nedenle tez yazım kılavuzu uygulamasından vazgeçilmeli, tez yazımında uyulması gereken kuralları belirleme yetkisi, sosyal bilimler enstitüleri yönetimlerine değil, ilgili anabilim dallarının yönetimlerine bırakılmalıdır. İlgili anabilim dalları da kendileri tez yazım kılavuzu hazırlamak yerine, bu konuda daha önceden yazılmış bilimsel yazma ve atıf usûlleri kitaplarından birini öğrencilere önermelidir.
* * *
Özetle, tez yazım kılavuzları, bir kere, hacim bakımından, ikinci olarak nitelik bakımından yetersizdirler. Kaldı ki, sosyal bilimlerin her alanı için geçerli ortak bir tez yazım kılavuzu da olamaz. Bu nedenlerle tez yazım kılavuzu uygulamasından vazgeçilmeli, bunun yerine bilimsel yazma ve atıf usûlleri konusunda yazılmış kitaplardan biri benimsenmeli ve öğrencilere önerilmelidir. Bu iş de, sosyal bilimler enstitüsü yönetimi tarafından bütün öğrenciler için değil, her anabilim dalı tarafından kendi öğrencileri için yapılmalıdır.
II. BİR ÖNERİ
Yukarıdaki sebeplerden dolayı, sosyal bilimler enstitülerinin tez yazım kılavuzu uygulamasından vazgeçmesinde ve bunun yerine tez yazımında uyulmasını istediği bilimsel yazma, alıntı ve atıf usûlü kurallarını, bu alanda yayınlanmış kitaplardan birine gönderme yaparak belirlemesinde yarar vardır. Böyle bir durumda, sosyal bilimler enstitüsü, daha doğrusu sosyal bilimler enstitüsünün ilgili anabilim dalları (bizim açımızdan kamu hukuku veya özel hukuk anabilim dalları), tez yazım kılavuzu yayınlamayıp, web sayfasında,
“anabilim dalımızda tez yazımında stil konusunda şu kitaba, alıntı ve atıf usûlleri konusunda da bu kitaba uyulmalıdır”
şeklinde bir yönlendirme yapması yeterli olacaktır.
Böyle bir durumda tez hazırlayan öğrenciler, ihtiyaç duydukları kuralları, sosyal bilimler enstitüsünün, bütün anabilimdalları için geçerli olan, yüzeysel bir şekilde hazırlanmış, 20 sayfalık kılavuzlarında arayacağına bu konuda çok daha ayrıntılı bilgiler içeren, kendi anabilim dallarına mahsus olarak hazırlanmış bilimsel yazma, alıntı ve atıf usûlleri kitaplarına bakarak bulurlar ve onlara uyarlar.
Böyle bir uygulama benimsenirse, bilimsel yazmanın stil kuralları bakımından benim Bilimsel Yazma ve Yayınlama: Bir Stil Kılavuzu (Bursa, Ekin, 2. Baskı, 2023, XXXII+848 s.) ve alıntı ve atıf usûlleri bakımından ise benim Alıntı ve Atıf Usûlleri (Bursa, Ekin, 2023, XLVIII+1662 s.) başlıklı kitaplarıma yönlendirmede bulunulabilir [3] .
 |
 |
Belirtelim ki, her iki kitabın kısaltılmış versiyonları da yayınlanmıştır:
- Kemal Gözler, Bilimsel Yazma ve Yayınlamaya Giriş: Bir Ders Kitabı, Bursa, Ekin, 2023, XXII+450 s.
- Kemal Gözler, Alıntı ve Atıf Usûllerine Giriş: Bir Ders Kitabı, Bursa, Ekin, 2023, XXII+562 s.
İlave etmek isterim ki, 2024 yılının Ocak ayında Alıntı ve Atıf Usûlleri kitabımın daha da kısaltılmış bir üçüncü versiyonunu TÜHAS: Türk Hukuk Atıf Sistemi (Bursa, Ekin, Ocak 2024) başlığı altında yayınladım. Kitap hakkında www.tuhas.com.tr/kitap.htm daha fazla bilgi edinebilirsiniz.
Diğer yandan, TÜHAS'ı tanıtmak için www.tuhas.com.tr adresinde bir internet sitesi açtım. Bu sitede TÜHAS tanıtılmış ve TÜHAS’ta önerilen kurallara hızlı bir bakışa imkan tanıyan önemli kuralları içeren alt sayfalar HTML formatında verilmiştir.
Nihayet, TÜHAS: Türk Hukuk Atıf Sistemi başlıklı kitabımı tam metin ve açık erişim olarak Google Books'a koydum. Kitabın tam metnine PDF formatında buradan ulaşabilirsiniz.
TÜHAS: Türk Hukuk Atıf Sistemi başlıklı kitabımın basılı versiyonunu incelemek isteyen kamu hukuku ve özel hukuk anabilim dallarında tez danışmanlığı yapan öğretim üyeleri, kitabı benden (
) e-posta yoluyla istemeleri durumunda kendilerine TÜHAS basılı kitabımı göndermekten mutluluk duyarım.
Yukarıdaki çalışmalarımın tez yazım kılavuzu olarak kullanılabileceğini düşünüyorum. Sosyal bilimler enstitilerinin kamu ve özel hukuk anabilim dallarının söz konusu çalışmalarımı bu açıdan değerlendirmesini diliyorum.
* * *
Bilimsel yazma, alıntı ve atıf usûlleri konusunda son üç gündür, üç ayrı makale yayınladım. Birinci makalemde hukuk fakültelerinde lisans düzeyinde alıntı ve atıf usûlleri dersi konulmasını; ikinci makalemde kamu hukuku ve özel hukuk yüksek lisans programlarında “bilimsel araştırma yöntemleri” yerine “bilimsel yazma ve atıf usûlleri” dersinin konulmasını, üçüncü makalemde sosyal bilimler enstitülerinde tez yazım kılavuzu uygulamasından vazgeçilmesini ve bu uygulamanın yerine bilimsel yazma ve atıf usûlleri konusunda yazılmış kitaplardan birinin benimsenmesini önerdim. Önümüzdeki günlerde yazmayı planladığım bir makalede de hukuk dergilerinde makale yazma kuralları konusunda eleştiri ve önerilerimi açıklayacağım.
İlk Yayın: 16 Eylül 2023 (anayasa.gen.tr'de). Revizyon: 25 Ocak 2024 (tuhas.com.tr'de).DİPNOTLAR
(Geri dönmek için dipnot numarasının üzerine tıklayınız).
[1] Örneğin, benim Alıntı ve Atıf Usûlleri (Bursa, Ekin, 2023) başlıklı kitabımda bu kurallar açıklandıktan sonra ayrıca "EK-5"te bu kurallar madde madde sıralanmıştır (Ibid., s.1495-1604). EK-5, toplam 110 sayfa uzunluğundadır ve burada toplam 870 adet kural vardır.
[2] ABD’de bilimsel yazma stili bakımından genellikle The Chicago Manual of Style (Chicago, The University of Chicago Press, 17. Baskı, 2017) başlıklı kitaba uyulur. Bu kitap 1146 sayfadır. Birleşik Krallık’ta bilimsel yazma stili konusunda genellikle New Oxford Style Manual (Oxford, Oxford University Press, 3. Baskı, 2016) başlıklı kitaba uyulur. Bu kitap 928 sayfadır. Yine ABD’de hukuk alanında, alıntı ve atıf usûlleri konusunda The Bluebook: A Uniform System of Citation (Cambridge, M.A., The Harvard Law Review Association, 20. Baskı, 2015) veya ALWD Guide to Legal Citation (Austin, Wolters Kluwer, 7. Baskı, 2021) başlıklı kitaplara uyulur. Birinci kitap 560, ikinci kitap 620 sayfadır. Bilimsel yazma alanında bizim
Bilimsel Yazma ve Yayınlama: Bir Stil Kılavuzu (Bursa, Ekin, 2. Baskı, 2023) başlıklı kitabımız 848 sayfadır. Alıntı ve atıf usûlleri konusundaki Alıntı ve Atıf Usûlleri (Bursa, Ekin, 2023) başlıklı kitabımız ise 1662 sayfadır.
[3] Şüphesiz bazıları, sosyal bilimler enstitülerinde tez yazım kılavuzu uygulamasından vazgeçilmesi ve bunların yerine bilimsel yazma, alıntı ve atıf usûlleri kitaplarına yönlendirilmesi önerimin altında kendi bilimsel yazma, alıntı ve atıf usûlleri kitaplarımın satışını artırmak maksadının bulunduğunu düşünebilirler. Hâliyle bu düşünce karşısında benim diyecek bir şeyim olamaz. Sadece şunu söylemek isterim ki, tez yazım kılavuzlarının yetersizliği ile benim kitabımın satışı birbirinden bağımsız iki konudur. Tez yazım kılavuzları yetersiz ise ve bu kılavuzlar yerine bilimsel yazma ve atıf usûlleri kitaplarına ihtiyaç var ise, bu ihtiyaç, benim kitaplarımdan önce de sonra da vardır. Tartışılması gereken şey, böyle bir ihtiyacın olup olmamasıdır. Eğer böyle bir ihtiyaç var ise, sosyal bilimler enstitülerinin, tez yazım kılavuzu uygulamasından vazgeçmeleri ve tez yazım kılavuzu yayınlamak yerine, tez yazımında izlenmesi gereken bilimsel yazma ve atıf usûlleri kitaplarına yönlendirme yapmaları gerekir.
BU METNE AŞAĞIDAKİ ŞEKİLDE ATIF YAPILMASI ÖNERİLİR:
Kemal Gözler, “Yüksek Lisans ve Doktora Programlarında ‘Tez Yazım Kılavuzu’ Sorunu”, www.tuhas.com.tr/tez-kilavuzu.htm (Yayın Tarihi: 16 Eylül 2023).
KARDEŞ MAKELELER:
1. Kemal Gözler, “Hukuk Fakültelerinde Bilimsel Yazma, Alıntı ve Atıf Usûlleri Dersine Neden İhtiyaç Vardır?”, www.tuhas.com.tr/lisans.htm (Yayın Tarihi: 14 Eylül 2023).
2. Kemal Gözler, “Kamu Hukuku ve Özel Hukuk Yüksek Lisans Programlarında ‘Bilimsel Araştırma ve Etik’ Dersi Değil, ‘Bilimsel Yazma, Alıntı ve Atıf Usûlleri’ Dersi Konulmalıdır”, www.tuhas.com.tr/yuksek-lisans.htm (Yayın Tarihi: 15 Eylül 2023).
3. Kemal Gözler, “Hukuk Dergilerinde Ortak Atıf Sistemi Sorunu”, www.tuhas.com.tr/hukuk-dergileri.htm (Yayın Tarihi: 20 Eylül 2023).
4. Kemal Gözler, “Yayınevlerinde Bilimsel Yazma, Yayınlama ve Atıf Usûlleri Kurallarının Belirsizliği Sorunu”, www.tuhas.com.tr/yayinevleri.htm (Yayın Tarihi: 22 Eylül 2023).
(c) Kemal Gözler, 2024. Tüm hakları saklıdır. Kısmen veya tamamen tekrar yayınlanamaz. Hâliyle bu sayfaya link verilebilir. Tuhas.com.tr’den alıntı yaparken uyulması gereken kurallar için burasını tıklayınız.
Editör: Kemal Gözler E-Posta:
Lütfen editöre e-posta göndermeden önce şu “açıklamaları” okuyunuz. Ana Sayfa: www.tuhas.com.tr Bu Sayfa: www.tuhas.com.tr/tez-kilavuzu.htm Bu Sayfanın anayasa.gen.tr'de Yayın Tarihi: 16 Eylül 2023 Bu Sayfanın tuhas.com.tr'ye Taşınma Tarihi: 25 Ocak 2024
twitter.com/tuhas_sistemi
