KAMU HUKUKU VE ÖZEL HUKUK YÜKSEK LİSANS PROGRAMLARINDA “BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE ETİK” DERSİ YERİNE “BİLİMSEL YAZMA VE ATIF USÛLLERİ” DERSİ KONULMALIDIR? [*]

(Bu makale, 15 Eylül 2023 tarihinde www.anayasa.gen.tr/aau-yuksek-lisans.htm adresinde yayınlanmış makalemin revize edilmiş hâlidir).

Kemal Gözler

Dün yayınladığım “Hukuk Fakültelerinde Bilimsel Yazma, Alıntı ve Atıf Usûlleri Dersine Neden İhtiyaç Vardır?” başlıklı yazımda, ülkemizde hâlihâzırda hukuk fakültelerinde lisans düzeyinde bir “bilimsel yazma, alıntı ve atıf usûlleri” dersinin olmamasını eleştirmiş ve bu derse ihtiyaç olduğunu savunmuş ve daha fazla gecikmeksizin hukuk fakültelerine lisans düzeyinde böyle bir ders konulmasını önermiştim.

Türkiye’de sosyal bilimler enstitülerinin kamu hukuku ve özel hukuk yüksek lisans programlarının pek çoğunda bilimsel araştırma ve yazma usûllerini öğrencilere öğretmeye yönelik çeşitli dersler vardır.

Ülkemizde bu derslerin standart bir ismi yoktur. Derslerin isimleri üniversiteden üniversiteye değişiyor. Bu dersler, genellikle, “hukukta bilimsel araştırma yöntemleri”, “bilimsel araştırma yöntemleri ve yayın etiği” veya “bilimsel araştırma yöntemleri ve etik” gibi isimler taşıyorlar [1].

İçerikleri bakımından bu dersler hakkında bütün üniversiteler için geçerli bir yargıda bulunmak hâliyle zordur; ancak bu derslerin, çoğunlukla, içerik bakımından oldukça problemli olduklarını düşünüyorum. Bu derslerde, çoğunlukla, hukukta kaynaklar, araştırma yöntemleri, bilimsel yazma, atıf usûlleri, yayın etiği gibi birbiriyle ilgili, ama gerçekte birbirinden farklı pek çok konu bir arada öğretilmektedir. Bu derslerde bilimsel yazma ve atıf usûllerinin hakkıyla öğretildiği hususu pek şüphelidir.

“Hukukta bilimsel araştırma yöntemleri”, “bilimsel araştırma yöntemleri ve yayın etiği” veya “bilimsel araştırma yöntemleri ve etik” gibi değişik isimler taşıyan bu derslere şu eleştiriler yöneltilebilir:

1. “Bilimsel Araştırma Yöntemleri” Başka, “Bilimsel Yazma ve Atıf Usûlleri” Başkadır

Kamu hukuku ve özel hukuk yüksek lisans programlarında konumuzla ilgili derslerin başlığında çoğunlukla “hukukta araştırma yöntemleri” kelimeleri geçiyor. Pek çok meslektaşımız, hukukta araştırmanın yöntemleri olduğuna ve bu yöntemlerin öğrencilere öğretilebileceğine inanıyorlar.

Ben hukuk bilimi alanında araştırmanın standart yöntemleri olduğuna inanmıyorum. Hukuk bilimi alanında her araştırmacı kendi yolunu kendi bulur. Konu seçmenin, hipotez oluşturmanın hukukta standart bir yöntemi yoktur. Pek çok hukuk araştırmacısı konusunu spontane bir şekilde seçer ve hipotezini fark etmeden oluşturur. Kimi araştırmacı yazmaya başlamadan önce plân yapar; kimi yapmaz. Kimi plânı başlıkları alt alta yazarak yapar; kimi şema çizerek yapar. Kimi plânı yazarak yapar; kimi kendi kafasının içinde yapar. Kimi önce okur, sonra yazar; kimi okudukça yazar; kimi yazdıkça okur. Vakıa hukukta okumak ve düşünmekten başka bir araştırma yöntemi yoktur.

Ancak hukuk biliminde araştırmanın standart usûlleri olmasa da yazmanın standart usûlleri vardır ve bunlar öğrenilebilen şeylerdir. İşte hukukta yüksek lisans öğrencilerine öğretilmesi gereken şey, bilimsel araştırma usûlleri değil, bilimsel yazma usûlleridir.

Bilimsel yazma, “alıntı ve atıf usûlleri”ni de içeren geniş bir kavramdır. “Alıntı ve atıf usûlleri”, “bilimsel yazma” kavramı altında incelenebilir. Ancak, bilimsel yazmanın en önemli, olmazsa olmaz kısmı, hiç şüphesiz ki, “alıntı ve atıf usûlleri”dir. O nedenle önemine binaen, Batı ülkelerinde, bilimsel yazma dışında, öğrencilere münhasıran “alıntı ve atıf usûlleri”ni öğretmek amacıyla yazılmış The Bluebook [2] gibi alıntı ve atıf usûlleri kitapları vardır. Hukukta yüksek lisans programlarında hem bilimsel yazmanın stil kuralları, hem de alıntı ve atıf usûlleri öğrencilere öğretilmelidir. İkisi birden öğretilemeyecekse, öncelikle alıntı ve atıf usûlleri öğretilmelidir.

2. “Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği” Başka, “Bilimsel Yazma ve Atıf Usûlleri” Başkadır

Son yıllarda, bazı üniversitelerde, yüksek lisans programlarında “araştırma yöntemleri” dersinin adının yanına “araştırma ve yayın etiği” kelimeleri veya sadece “etik” kelimesi eklenmeye başlandı. Şüphesiz “bilimsel araştırma yayın etiği”, fevkalade önemlidir ve Türk akademisinin kanayan yaralarından birisidir. Ancak, yüksek lisans öğrencilerinin ihtiyacı olan şey, yayın etiği kurallarını öğrenmekten önce, bilimsel yazmanın kurallarını ve özellikle de alıntı ve atıf usûllerini öğrenmektir. Bilgi olmadan etiğin bir anlam ve değeri yoktur. Bilimsel yazma, alıntı ve atıf usûlleri kuralları, etik kurallardan önce gelen kurallardır. Bu kurallar, etik kurallara göre, daha elementer, daha “ilkel” kurallardır. Bilimsel yazma, alıntı ve atıf usûlleri kurallarını bilmeyen öğrencilere etik eğitimi verilmesi, “kel başa şimşir tarak” misali bir eğitimdir.

Vakıa etik ihlâl, daima bilinçli bir eylemdir ve her etik ihlâl durumunda bir ahlakî kınama hâli vardır. Gerçekte alıntı ve atıf usûlü konusunda kuralın ne olduğunu bilmeyen öğrencinin o kuralla ilgili olarak etik ihlâl içinde olduğunu söylemek güçtür. Etik ihlâl, kuralın bilerek ve isteyerek veya mazur görülemeyecek bir ihmal ve dikkatsizlik sonucu ihlâl edilmesi durumunda söz konusu olabilir. Alıntı ve atıf kurallarından habersiz bir yüksek lisans öğrencisi için etik ihlâlin bir anlamı yoktur. Bu öğrenciye yayın etiği kurallarından önce, alıntı ve atıf usûlleri kurallarının kendisi öğretilmelidir.

Özetle, hukuk alanında yüksek lisans ve doktora programlarında, öğrencilere hukukta araştırma yöntemleri veya etik değil, öncelikle bilimsel yazma, alıntı ve atıf usûlleri öğretilmelidir [3]. O nedenle de yüksek lisans programlarında söz konusu derslerin isminden “yayın etiği” veya “etik” gibi kelimeler çıkarılmalıdır.

3. Bilimsel Yazma

Ülkemizde 2022 yılına kadar hukuk alanında bilimsel yazma stili konusunda bir kaynak kitap yoktu. Ben 2022 yılında 736 sayfalık Bilimsel Yazma ve Yayınlama: Bir Stil Kılavuzu (Bursa, Ekin, 1. Baskı, 2022; 2. Baskı, 2023, 848 s.) başlıklı bir kitap yayınlayarak bu eksikliği doldurmaya çalıştım. 2023 yılında da bu kitabın 450 sayfalık Bilimsel Yazma ve Yayınlamaya Giriş: Bir Ders Kitabı (Bursa, Ekin, 2023) başlıklı bir özetini çıkardım. Bu kitaplarda, ne zaman büyük harf, ne zaman italik, ne zaman bold kullanılacağı, başlıkların nasıl yazılacağı, dizinin nasıl yapılacağı gibi bilimsel yazmanın stil kuralları açıklanmaktadır.

Hukuk alanında yüksek lisans ve doktora programlarında bilimsel yazmanın stil kuralları konusunda arzu eden öğrenciler benim bu kitaplarımdan yararlanabilirler.

4. Alıntı ve Atıf Usûlleri

Yukarıda da belirttiğimiz gibi bilimsel yazmanın en önemli kısmı alıntı ve atıf usûlleri kurallarıdır. Bu kısım önemine binaen öğrencilere ayrıca öğretilmelidir. Bu kısımda öğrencilere alıntının nasıl yapılacağı ve alıntının kaynağının nasıl gösterileceği öğretilir. Batı ülkelerinde hukuk alanında alıntı ve atıf usûllerine özgülenmiş The Bluebook: A Uniform System of Citation (Claitors Pub Div, 21. Baskı, 2020, 368 s.) ve ALWD Guide to Legal Citation (Austin, Wolters Kluwer, 7. Baskı, 2021, 620 s.) gibi çeşitli kitaplar vardır. Ülkemizde ise hukuk alanında bu tür kitaplar yoktur [4]. Ben 2023 yılının Nisan ayında 1662 sayfa uzunluğunda Alıntı ve Atıf Usûlleri (Bursa, Ekin, 2023) başlıklı bir kitap yayınlayarak bu boşluğu doldurmaya çalıştım. 2023 yılının Ağustos ayında da bu kitabın 562 sayfalık Alıntı ve Atıf Usûllerine Giriş: Bir Ders Kitabı (Bursa, Ekin, 2023) başlıklı bir özetini çıkardım.

Hukuk alanında yüksek lisans ve doktora programlarında arzu eden öğrenciler alıntı ve atıf usûlleri konusunda benim bu kitaplarımdan yararlanabilirler [5].

* * *

2024 yılının Ocak ayında Alıntı ve Atıf Usûlleri kitabımın daha da kısaltılmış bir üçüncü versiyonunu TÜHAS: Türk Hukuk Atıf Sistemi (Bursa, Ekin, Ocak 2024) başlığı altında yayınladım. Kitap hakkında buradan daha fazla bilgi edinebilirsiniz.

TÜHAS: Türk Hukuk Atıf Sistemi başlıklı bu üçüncü kitabımda, önerilen kuralların gerekçeleri açıklanmamış, konuyla ilgili Türkiye’de mevcut durum incelenmemiş ve eleştirilmemiş, onun yerine sadece kurallar kaleme alınmış ve kuralların altında bu kuralların uygulanmasına örnekler verilmiştir.

Diğer yandan, TÜHAS'ı tanıtmak için www.tuhas.com.tr adresinde bir internet sitesi açtım. Bu sitede TÜHAS tanıtılmış ve TÜHAS’ta önerilen kurallara hızlı bir bakışa imkan tanıyan önemli kuralları içeren alt sayfalar HTML formatında verilmiştir.

Öte yandan, TÜHAS: Türk Hukuk Atıf Sistemi kitabı tam metin ve açık erişim olarak Google Books'a konulmuştur. Kitabın tam metnine PDF formatında buradan ulaşabilirsiniz.

TÜHAS: Türk Hukuk Atıf Sistemi başlıklı kitabımın basılı versiyonunu incelemek isteyen kamu hukuku ve özel hukuk yüksek lisans ve doktora programlarında ders veren öğretim üyelerine, kitabı benden () e-posta yoluyla istemeleri durumunda, TÜHAS basılı kitaptan ücretsiz olarak bir nüsha göndermekten mutluluk duyarım.

Türkiye’de yüksek lisans eğitiminde alıntı ve atıf usûlleri konusunda ders kitabı ve keza alıntı ve atıf usulü kılavuzu eksikliğinin yukarıdaki kitaplarımla belli bir ölçüde de olsa giderildiğini düşünüyorum. Artık hukuk yüksek lisans eğitiminde öğretim üyelerinin başvurabileceği ve öğrencilerin ders çalışabileceği alıntı ve atıf usûlü kitapları vardır.

* * *

Hukuk alanında yüksek lisans ve doktora programlarına ilişkin tartışmak istediğim bir husus daha var. Sosyal bilimler enstitülerinde bir de tez yazım kılavuzu problemi var. Neredeyse her sosyal bilimler enstitüsünün kendine göre hazırladığı 20-30 sayfalık tez yazım kılavuzları var. Bunlar, bilimsel yazma, alıntı ve atıf usûlleri kurallarını içeriyor. Bu esasen sevindirici bir şey. Ama yetersiz ve karışıklığa yol açan bir şey. Bu konuda eleştiri, görüş ve önerilerimi de önümüzdeki günlerde yayınlamayı düşündüğüm bir yazıda açıklamayı planlıyorum.

İlk Yayın: 15 Eylül 2023 (anayasa.gen.tr'de)

Revizyon: 24 Ocak 2024 (tuhas.com.tr'de)

DİPNOTLAR

(Geri dönmek için dipnot numarasının üzerine tıklayınız).

[] Bu makalede ileri sürdüğüm görüşlerin bir kısmını ilk defa Ocak 2022’de yayınladığım Bilimsel Yazma ve Yayınlama: Bir Stil Kılavuzu* (Bursa, Ekin, 2022) başlıklı kitabımın “Giriş” bölümünde ve keza Nisan 2023’te yayınladığım Alıntı ve Atıf Usûlleri (Bursa, Ekin, 2023) başlıklı kitabımın “Giriş” bölümünde dile getirmiştim.

[1] Hatta bazı kamu hukuku ve özel hukuk yüksek lisans programlarında mevcut olan “hukukta metot” veya “hukuk metodolojisi” gibi derslerde, yer yer, hukukta kaynaklar, bilimsel araştırma ve yazmaya ilişkin konulara da girildiği hepimizin malumudur. Kanımca “hukukta metot” veya “hukuk metodolojisi” derslerinin doğru konusu, öğrencilere bilimsel araştırma ve yazma usûllerinin öğretilmesi değil, hukukta doğru akıl yürütmenin yol ve ilkelerinin öğretilmesinden ibarettir. Hukuk metodolojisi dersinde “dipnot nasıl yazılır” konusu değil, “hukukta argümantasyon nedir”, “gerekçe nedir” gibi konular incelenir. Dolayısıyla hukukta metot dersleri, “çorba” hâline getirilmedikçe, bu derslerde alıntı ve atıf usûlleri öğretilemez. Bu vesileyle belirtelim ki, metodoloji başka, bilimsel yazma ve atıf usûlleri başkadır.

[2] The Bluebook: A Uniform System of Citation (Columbia Law Review, Harvard Law Review, University of Pennsylvania Law Review, The Yale Law Journal Editörleri Tarafından Derlenmiş), Cambridge, M.A., The Harvard Law Review Association, 20. Baskı, 2015, 560 s. (21. Baskı, 2020, 365 s.).

[3] Bununla etiğin önemsiz olduğunu değil, öğrencilere etikten önce öğretilmesi gereken şeyin bilimsel yazma ve alıntı ve atıf usûlleri kurallarının kendisinin olduğunu söylemek istiyorum.

[4] Türkiye’de hukuk yüksek lisans programlarında bilimsel araştırma yöntemleri derslerinde genellikle şu kaynaklar kullanılmaktadır: Yaşar Karayalçın ve Aynur Yongalık, Hukukda Öğretim-Kaynaklar-Metod: Problem Çözme, Ankara, BTHAE Yayınları, s. Baskı, 2020, 372 s.; Nurettin Bilici ve Adem Bilici, Bilimsel Araştırma El Kitabı, Ankara, Savaş, 3. Bas-kı, 2020, 162 s.; Yusuf Karakoç, Hukuk Araştırmalarında Metod, Ankara, Yetkin, 2021, 147 s. Ayşe Odman Boztosun, Selin Sert Sütçü ve Oğuzhan Kaya, Hukukta Bilimsel Araştırma Nasıl Yapılır?, Ankara, Seçkin, 2022, 295 s. Bu kaynakların her biri pek değerli kaynaklar olsalar da, bunların birer “atıf usûlleri” kitabı olduklarını söylemek zordur. Bunların içinde araştırma yöntemlerine, hukukta kaynaklara, hukukta akıl yürütmeye ve hatta problem çözmeye yönelik pek çok bilgi vardır. Bu kitaplarda atıf usûlleri konularına adanmış sayfa sayısı genellikle 20-30’u geçmez. Bu kitapların birer atıf usûlleri kitabı olarak kabul edilmeleri mümkün değildir. Bu konuda tereddüt edenlere bu kitapların “İçindekiler” kısımları ile The Bluebook veya ALWD Guide to Legal Citation’ın “İçindekiler” kısımlarını karşılaştırmayı tavsiye ederim.

[5] Şüphesiz bazıları, kamu hukuku ve özel hukuk yüksek lisans programlarında bilimsel araştırma yöntemleri, etik vb. konular yerine bilimsel yazma, alıntı ve atıf usûlleri konularının öğretilmesi önerimin altında kendi yazdığım söz konusu kitapların satışını artırmak maksadının bulunduğunu düşünebilirler. Hâliyle bu düşünce karşısında benim diyecek bir şeyim olamaz. Sadece şunu söylemek isterim ki, kamu hukuku ve özel hukuk yüksek lisans öğrencilerinin bilimsel yazma, alıntı ve atıf usûlleri kurallarını öğrenmeye duydukları ihtiyaç ile benim kitaplarımın satışı birbirinden bağımsız iki konudur. Böyle bir ihtiyaç var ise, bu ihtiyaç, benim kitaplarımdan önce de sonra da vardır. Tartışılması gereken şey, böyle bir ihtiyacın olup olmamasıdır. Eğer böyle bir ihtiyaç var ise, kamu hukuku ve özel hukuk yüksek lisans öğrencilerine, bilimsel yazma, alıntı ve atıf usûlleri kuralları hakkıyla öğretilmelidir.

BU METNE AŞAĞIDAKİ ŞEKİLDE ATIF YAPILMASI ÖNERİLİR:
Kemal Gözler, “Kamu Hukuku ve Özel Hukuk Yüksek Lisans Programlarında ‘Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik’ Dersi Yerine ‘Bilimsel Yazma ve Atıf Usûlleri’ Dersi Konulmalıdır” (www.anayasa.gen.tr/aau-yuksek-lisans.htm) (İlk Yayın Tarihi: 15 Eylül 2023).

BU MAKALE ŞU MAKALENİN DEVAMIDIR:
Kemal Gözler, “Hukuk Fakültelerinde Bilimsel Yazma, Alıntı ve Atıf Usûlleri Dersine Neden İhtiyaç Vardır?”, www.tuhas.com.tr/lisans.htm (Yayın Tarihi: 14 Eylül 2023).

ŞU MAKELELER BU MAKELENİN DEVAMIDIR:
1. Kemal Gözler, “Yüksek Lisans ve Doktora Programlarında ‘Tez Yazım Kılavuzu’ Sorunu”, www.tuhas.com.tr/tez-kilavuzu.htm (Yayın Tarihi: 16 Eylül 2023).

2. Kemal Gözler, “Hukuk Dergilerinde ‘Makale Yazım Kuralları’ Sorunu”, www.tuhas.com.tr/hukuk-dergileri.htm (Yayın Tarihi: 20 Eylül 2023).

3. Kemal Gözler, “Yayınevlerinde Bilimsel Yazma, Yayınlama ve Atıf Usûlleri Kurallarının Belirsizliği Sorunu”, www.tuhas.com.tr/yayinevleri.htm (Yayın Tarihi: 22 Eylül 2023).

Tuhas.com.tr’den alıntı yaparken uyulması gereken kurallar için burasını tıklayınız.

Editör: Kemal Gözler

E-Posta:

Lütfen editöre e-posta göndermeden önce şu “açıklamaları” okuyunuz.

Ana Sayfa: www.tuhas.com.tr

Bu Sayfa: www.tuhas.com.tr/yuksek-lisans.htm

Bu Sayfanın anayasa.gen.tr'de Yayın Tarihi: 15 Eylül 2023

Bu Sayfanın tuhas.com.tr'ye Taşınma Tarihi: 25 Ocak 2024

twitter.com/tuhas_sistemi